To druga co
do wielkości elektrownia szczytowo - pompowa w Polsce i jedyna w kraju elektrownia podziemna mieszcząca się w Międzybrodziu Bialskim. Ostateczny odbiór elektrowni nastąpił 31 grudnia 1979 roku. Operatorem elektrowni jest holding PGE.
To jedna z największych tego typu inwestycji w Polsce, a jej wyjątkowość polega na tym, że zbudowano ją wewnątrz góry i jest jedyną elektrownią podziemną w kraju.
Myśl o budowie polskiej elektrowni szczytowo-pompowej zrodziła się w latach przedwojennych w okresie budowy zapory w Porąbce, a jednym z pierwszych pomysłodawców był nadzorujący jej budowę Gabriel Narutowicz. W myśl jego koncepcji miała to być elektrownia o mocy 200 MW, nie sprecyzował on jednak lokalizacji zakładu.
W oparciu o opracowane przez Energoprojekt Warszawa studium lokalizacji elektrowni pompowych w Polsce, najkorzystniejszą z 235 propozycji okazała się elektrownia w masywie góry Żar. Przesłankami, które zdecydowały o wybraniu takie lokalizacji były m.in.:
- wyjątkowo korzystne warunki topograficzne umożliwiające uzyskanie dużego (440 m) spadu wody przy małej odległości między zbiornikami,
- możliwość wykorzystania istniejącego już w ramach kaskady rzeki Soły zbiornika piętrzonego przez zaporę Porąbka, czyli Jeziora Międzybrodzkiego,
- bliskość aglomeracji górnośląskiej oznaczająca duże zapotrzebowanie na moc szczytową.
Prace projektowe rozpoczęły się w 1964 roku. W latach 1964-1968 opracowano założenia techniczno-ekonomiczne, które przedstawiono władzom. W dniu 27 czerwca 1968 r. Komisja Planowania przy Radzie Ministrów podjęła oficjalną uchwałę o budowie elektrowni wodnej pompowej pod nazwą Porąbka-Żar. W ramach projektu wstępnego opracowano 5 wariantów, które różniły się między sobą usytuowaniem budynku elektrowni oraz prowadzeniem sztolni doprowadzających wodę. Końcowy układ technologiczny elektrowni uściślił się w roku 1971.
Zbiornik górny jest całkowicie sztucznym zbiornikiem bez dopływu naturalnego. Ma kształt zbliżony do elipsy, której krótsza oś ma ok. 250 m, a dłuższa około 650 m. Objętość całkowita zbiornika wynosi 2,3 mln m3, a objętość użytkowa 2 mln m3. Powierzchnia korony zbiornika wynosi 14 ha, a jej rzędna 761 m n.p.m. i jest równa wysokości góry Żar przed rozpoczęciem budowy. Maksymalna wysokość ziemnych obwałowań wynosi 50-60 m, a szerokość ich korony do 5 m.
Pierwszy sprzęt ciężki na budowie zbiornika pojawił się jesienią 1971 r. Budowa wymagała wykonania 2,5 mln m3 robót skalnych. Odprowadzenie ewentualnych przecieków ze skarp i dna zostało zrealizowane za pomocą galerii kontrolno-drenażowej pod dnem zbiornika. Obwałowania wykonano ze skał wybranych z dna przyszłego zbiornika oraz ziemi i uszczelniono je wysokiej jakości asfaltobetonem. W czasie budowy doszło do osunięcia się skał na południowej skarpie obwałowania. Roboty naprawcze wymagały wymiany 300 tys. m3 ziemi i skał.
W skarpie zachodniej usytuowano górne ujęcie wody. Ujęcie jest konstrukcją betonową, posiada dwa wloty do sztolni wysokociśnieniowych zabezpieczone kratami i posiadające zastawki remontowe oraz robocze zasuwy podnoszone hydraulicznie.
Objętość zbiornika pozwala na 4 godziny pracy generatorowej. Czas pompowania wody do zbiornika górnego to 5,5 godziny.
